Các bạn đang nghe chương trình The Renovation Generation (Thế hệ Đổi Mới) của Việt Nam. Trong tập 5 này, chúng tôi trò chuyện cùng Lê Thuận Uyên.

Tôi được sinh ra trong một thế hệ được người Việt Nam cho là khá may mắn. Tôi không phải gánh chịu những đau thương của chiến tranh hay nỗi cơ cực của cuộc sống dưới chế độ bao cấp, cũng như nền kinh tế trợ cấp.

Uyên là một trong số ít những giám tuyển nghệ thuật đương đại ở Việt Nam. Sở hữu trí óc tò mò, hiểu biết vững chắc về nghệ thuật và chính trị cũng như một bộ sưu tập giầy tuyệt vời, cô đang dần trở thành một trong những người cấp tiến và thông thái nhất trong cộng đồng nghệ thuật ở đây.

Tôi là một nhà giám tuyển nghệ thuật độc lập. Ngoài ra tôi cũng giảng dạy, viết báo và làm một chút dịch thuật để nuôi dưỡng sự nghiệp nghệ thuật của mình.

Chúng tôi đã đi dạo một vòng quanh nhà cô – nơi cô sống cùng bố mẹ và hai em nhỏ – để trò chuyện về quá trình tìm kiếm sự thật, nghệ thuật đương đại và quyền tự do lựa chọn.

Trưa nay tôi đã dùng bữa với 2 ly cocktail và 3 ly rượu.

[NHẠC]

Uyên không phải là một nhà hoạt động chính trị, nhưng cô cho rằng mọi người nên cố gắng tìm hiểu những chuyện đang diễn ra quanh mình. Cô nói rằng đa phần những người bạn của mình, những người lớn lên ở thành phố, đã chọn cách sống thờ ơ.

Họ không biết những người dân vùng núi đang sống thế nào. Ở miền Trung thì người ta không có đủ quần áo ấm. Còn ở miền Nam Việt Nam mỗi năm, lũ đều cuốn trôi tất cả và người dân phải dựng lại hết nhà cửa.

Những chuyện thế này thường không được đưa tin ở những trang báo phổ biến, vì vậy khi Uyên nghi ngờ những gì mình nghe được, cô phải tiếp cận trực tiếp với nguồn thông tin để tự tìm hiểu. Ví dụ như mùa đông này, khi cô ngờ rằng người nông dân sẽ gặp khó khăn khi thời tiết đột nhiên trở lạnh…

Tôi tới thăm những vườn rau để quan sát xem họ đối phó với thời tiết thế nào. Tôi không phải người làm nông, tôi làm việc trong lĩnh vực nghệ thuật và nhân chủng học, nhưng tôi vẫn cảm thấy mình nên tìm hiểu.

Tôi tò mò liệu Uyên có luôn như thế này không…

Tôi luôn muốn trở thành một nhà ngoại giao về văn hóa. Theo một cách nào đó, tôi vẫn luôn là một người như thế. Tôi gặp gỡ nhiều người từ những bảo tàng khác nhau trên thế giới, những chính trị gia nữa, và nói với họ về những gì đang diễn ra ở Việt Nam.

Được rồi, vậy bạn có nghĩ mình đại diện cho chính phủ Việt Nam không?

Tôi làm ngoại giao cho đất nước mình, không phải cho chính phủ.

Một vài ngày sau Tết, tôi gặp lại Uyên trong bảo tàng Mỹ Thuật, nơi được quản lý bởi chính quyền thành phố. Tôi đã hỏi ý kiến cô về những tác phẩm được trưng bày ở đó.

Không biết nữa, tôi thấy cái này thật…

Toàn là tre thôi, ở đây này…

Ồ, đúng thật.

Nhưng nó được thể hiện thật kín đáo, nhẹ nhàng và thật tuyệt vời, sự thay đổi độ đậm nhạt của màu sắc từ cao xuống thấp, thấy không…

Uyên đang nói về một bức tranh lụa có hình một con trâu và vài người nông dân tên là ‘Lên đồng’ của Nguyễn Phan Chánh. Ông là một trong những họa sĩ hiện đại đầu tiên ở Việt Nam.

Cách đây không lâu tôi đã nhìn thấy cảnh này cách nhà mình chỉ khoảng 5 cây số.

Đàn trâu à?

Phải, đàn trâu và những người đi làm đồng.

Mẹ cấm tôi tham gia những hoạt động về nghệ thuật.

Vì sao?

Bà sợ tôi sẽ trở thành một nghệ sĩ hay đại loại thế.

Dù bị mẹ ngăn cản hoạt động sáng tạo, Uyên vẫn khám phá ra niềm yêu thích của mình với nghệ thuật đương đại khi đang học và làm việc ở Anh. Có một triển lãm đặc biệt đã khiến cô muốn theo đuổi sự nghiệp trong lĩnh vực này.

Triển lãm Bauhaus. Tôi nghĩ nó đã để lại trong tôi một ấn tượng sâu sắc, cảm giác khi bạn bước vào đó và cảm thấy… wow.

Ngôi trường của người Đức này chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn vào những năm 20, kết hợp giữa hội họa và mỹ nghệ. Họ bị buộc phải đóng cửa trên khắp thế giới vì người của Đức Quốc Xã nghĩ rằng đây là nơi nuôi dưỡng trí thức cộng sản.

Chính tinh thần chung của thiết kế ở Bauhaus đã khiến tôi suy nghĩ về vai trò của nghệ thuật trong xã hội.

Đó là gì?

Phương tiện mà mọi người dùng để kết nối với nhau.

Và?

Tất cả mọi thứ với tôi. Là cuộc sống thường ngày.

Gì nữa không?

Một cách phản ánh xã hội để đưa ra một vấn đề cụ thể nào đó. Ít nhất với những người tôi làm việc cùng là vậy.

Trong năm vừa qua, Uyên đã đóng vai trò quản lí của Nhà Sàn – tổ chức hỗ trợ nghệ sĩ đương đại đầu tiên ở Việt Nam. Cô quản lí các triển lãm với Trần Lương (một giám tuyển nghệ thuật có tiếng ở Hà Nội), tổ chức nhiều dự án trong và ngoài nước. Điều này làm cô trở thành một người hoàn hảo để nói với chúng ta về bối cảnh nghệ thuật ở Việt Nam ngày nay.

Ngày càng có nhiều những khu vực trưng bày nghệ thuật và triển lãm, nhưng điều đó không có nghĩa là nghệ thuật đang phát triển rực rỡ, mà thực ra khá mờ nhạt và lộn xộn. Tôi cảm giác nó đang bước vào một giai đoạn chuyển thể.

Đó cũng là lúc chúng tôi di chuyển qua bàn ăn tối và thưởng thức một bữa ăn ngày Tết đúng điệu.

Tới giờ ăn tối rồi.

Chúng tôi sẽ xuống ngay đây.

Chúng ta có thịt lợn cuốn, nem rán, cá sốt hầm, bánh chưng và dưa hành. Bạn đã nhìn thấy dưa hành bao giờ chưa? Đây cũng là dưa, làm từ là bắp cải.

Khi ở trong bảo tàng, tôi hỏi Uyên rằng cô nghĩ đâu là khác biệt lớn nhất giữa bản thân mình và những thế hệ trước.

Tôi nghĩ là sự lựa chọn, khả năng được đưa ra những lựa chọn.

Cô nói với tôi trước đó hai ngày rằng việc được sinh ra vào năm 1991 – 5 năm sau Đổi Mới – thực sự có những lợi thế của riêng nó.

Tôi được sinh ra trong thế hệ người Việt Nam cho là may mắn vì không phải gánh chịu những vết thương chiến tranh, những cơ cực thời bao cấp và nền kinh tế trợ cấp.

Tôi hỏi rằng điều đó đã ảnh hưởng tới con người cô thế nào.

Nó ảnh hưởng tới đạo đức nghề nghiệp và tinh thần của tôi. Khiến tôi sống có trách nhiệm hơn.

Thức ăn chia khẩu phần, thành phố đầy xe đạp, 3 mét vuông đất cho mỗi người để sinh hoạt; đó là những câu chuyện Uyên nghe kể khi lớn lên.

Bố mẹ, ông bà tôi và bạn bè họ sẽ kể những chuyện về làm mất phiếu lấy gạo, đứng xếp hàng dài, sống trong những căn nhà chật hẹp và nuôi cả lợn trong đó.

Tôi tự hỏi liệu cô có muốn được giữ lại một điều gì từ cuộc sống thời đó không.

Những con phố yên tĩnh của Hà Nội.

Hãy cùng dừng lại ở những con phố yên tĩnh này một lát… và giả như Đổi Mới chưa từng xảy ra.

Nếu vậy thì theo Uyên cuộc sống bây giờ sẽ thế nào?

Tôi nghĩ sẽ có 2 khả năng: Một là tôi sẽ sống như những đứa trẻ ở Bắc Triều Tiên bây giờ. Hai là người dân sẽ quá bức bối tới mức phát động khởi nghĩa, và rồi đất nước sẽ hỗn loạn, và tôi vẫn sẽ làm những điều tôi đang làm bây giờ.

Bạn có nghĩ mình sẽ tham gia khởi nghĩa nếu nó xảy ra không?

Ồ có chứ.

[NHẠC]

Tạm quên đi chuyện khởi nghĩa. Nếu Uyên có thể thay đổi một điều luật bây giờ, đó là gì?

Chỉ một thôi à?

Đó là loại bỏ điều lệ rằng Đảng đứng trên tất cả.

Trong lúc nói về những mong muốn xa vời, Uyên cho rằng cô rất muốn bố trí lại bảo tàng nếu có thể.

Có lẽ là gỡ mọi thứ xuống và xây lại một nơi mới.

Ở đây rất thích, nhưng đáng chán là họ quản lí nơi này tồi quá.

[NHẠC]

Các bạn vừa nghe chương trình The Renovation Generation. Theo dõi chúng tôi tại SoundCloud hoặc cập nhật thông tin của The Renovation Generation trên iTunes, Stitcher hoặc MixCloud để không bị lỡ một tập nào.

Chương trình được sản xuất bởi Eliza Lomas và Fabiola Buchele. Trợ lý sản xuất là Trang Nghiêm và Trang Ngô.

Jacques Smit là nhiếp ảnh gia và tôi, Maia là người làm nghiên cứu.

Một sản phẩm của & Of Other Things.

Trong tập 6, chúng tôi sẽ trò chuyện với Danny,  chuyên gia sáng tạo cocktail, dân chơi đúng chất, người có phong cách ăn mặc rực rỡ nhất Hà Nội.

Đừng bỏ lỡ các bạn nhé!