Các bạn đang nghe Vietnam’s Renovation Generation – Thế Hệ Đổi Mới. Chân dung bằng âm thanh về những người trẻ đang tái định hình tương lai đất nước.
Nhà nghiên cứu chính sách và nhà bình luận Khắc Giang Nguyễn tin rằng cần phải cho xã hội dân sự một tiếng nói và điều này có thể xảy ra mà không cần phải có cải cách chính trị lớn. Chúng ta sống trong một thế giới hậu ý thức hệ mà trong đó không có chỉ một câu trả lời cho mọi tình huống phức tạp. Những chiến thắng nhỏ cần được thừa nhận. Ví dụ như những thay đổi tích cực đang diễn ra tại trung tâm thành phố Hà Nội khi khu vực bận rộn xung quanh hồ Hoàn Kiếm được biến thành khu phố đi bộ vào các buổi tối và cuối tuần. Điều này có thể chưa đủ, nhưng đó chắc chắn là việc đáng chú ý.
Rất thư giãn.
Đúng là rất đẹp. Đây là lần đầu tiên bạn nhìn thấy một sự phát triển như thế này.
Bạn biết đấy, ở Hà Nội thì đây là bước đột phá lớn vì khu vực này rất rộng.
Không có xe máy, chỉ có nhạc sĩ đường phố, các tay trượt pa-tin và các gia đình trẻ đưa con đi chơi. Trong tập 18 này, chúng tôi cùng đi bộ với Giang xung quanh hồ.
Ok, tôi tên là Nguyễn Khắc Giang. Tôi 28 tuổi.
Tôi không bất đồng quan điểm với các nhà hoạt động khác, ví dụ như những nhà hoạt động mạnh mẽ phản đối chính phủ, phản đối cách mà chính phủ đang kiểm soát xã hội. Nhưng tôi nghĩ rằng trong một xã hội lớn, bạn có những người ở ngoại vi – những người thực sự cố gắng để phá vỡ nó. Và sau đó bạn có người ở giữa – những người muốn trở thành những nhà hoạt động xã hội, nhưng cách tiếp cận của họ nhẹ nhàng và dễ chấp nhận hơn đối với cả chính phủ và người dân.
Có phải bạn đang ở đó?
Vâng, tôi nghĩ vậy. Tôi nghĩ rằng nó sẽ hiệu quả hơn nếu làm việc theo cách đó.
Khu vực dành cho người đi bộ mới hoá ra rộng hơn và sống động hơn dự kiến của chúng tôi và chúng tôi nhanh chóng trở lại quán cà phê tại Hotel de l’Opera trên đường Tràng Tiền để tiếp tục cuộc trò chuyện của mình.
Chúng ta hãy đi tìm một quán cà phê ở đâu đó
Vâng được thôi.
….
Vâng, chúng ta sẽ có … chúng ta uống cà phê nhé?
Giang sinh ra trong một gia đình mà mẹ làm việc cho một nhà máy sản xuất bánh kẹo của nhà nước và cha là công nhân xây dựng, và anh lớn lên ở Nghệ An, nổi tiếng là nơi sinh của Hồ Chí Minh.
Có khi tôi đã không được sinh ra nếu Đổi Mới không xảy ra.
Bạn nói bạn sẽ không được sinh ra nếu Đổi Mới đã không xảy ra. Tại sao vậy?
Bởi vì Đổi Mới đã diễn ra năm 1986, tôi sinh năm 1988, vì vậy nếu không có một sự thay đổi tốt như thế trong xã hội có lẽ cha mẹ tôi đã không gặp nhau.
Và có nhiều điều khác trong cuộc đời của Giang mà có lẽ không thể xảy ra trước Đổi Mới. Anh có bằng thạc sỹ về Báo chí, Truyền thông và Toàn cầu hoá ở Anh và Đan Mạch và được biết đến với những bài viết về nhiều vấn đề khác nhau. Công việc ban ngày của anh là tại Viện nghiên cứu kinh tế và chính sách Việt Nam.
Trường đại học này thực sự là trường đại học công lập lớn nhất của Việt Nam. Trên giấy tờ thì tôi làm việc cho chính phủ, nhưng viện của tôi giống như một viện độc lập nằm trong trường đại học. Điều này có nghĩa là họ cho chúng tôi chỗ làm việc, nhưng họ không trả lương, vì vậy chúng tôi phải đi ra ngoài và làm các dự án nghiên cứu với chính phủ hoặc với các cơ quan quốc tế hoặc với các tổ chức phi chính phủ quốc tế, đại loại thế.
Nghiên cứu chính sách, viết về các vấn đề chính trị, có thái độ kiên định về những thay đổi mà Việt Nam cần. Liệu Giang có phải là một chính trị gia tương lai?
Bất cứ điều gì có thể xảy ra trong tương lai, nhưng ngay bây giờ tôi nghĩ rằng tôi không thực sự thích hợp cho một sự nghiệp chính trị. Có thể tôi muốn trở thành một cố vấn chính trị, nhưng không thực sự là một chính trị gia.
Tại sao bạn không nghĩ rằng bạn thích hợp cho một sự nghiệp chính trị?
Bởi vì một số lý do. Ví dụ lý do cá nhân, tôi nghĩ rằng tính cách của tôi hơi kín đáo, bạn biết đấy, không thực sự hướng ngoại, không thực sự thẳng thắn, không giao tiếp với cuộc sống công cộng. Và lý do thứ hai, tại Việt Nam, nếu bạn muốn trở thành một chính trị gia, bạn cần phải có mạng lưới thực sự mạnh mẽ. Nếu tôi không có kết nối rộng, thì thật khó để tôi bắt đầu và đi vào cơ chế nhà nước, ra quyết định để thực hiện một số thay đổi.
Vậy mỗi cá nhân sẽ tạo ra sự thay đổi thế nào?
Nó phụ thuộc vào khả năng của những người khác nhau trong xã hội để quyết định cách mà bạn muốn làm vì lợi ích lớn hơn của xã hội. Một số người giỏi về kinh tế, một số người giỏi về chính trị hoặc một số giỏi chơi nhạc.
Nhưng khi nói đến sự sáng tạo và nghệ thuật thì Việt Nam đang thiếu một cái gì đó.
Người Việt Nam từ lâu đã quên rằng nghệ thuật hay văn học có thể có một tác động rất lớn trong cuộc sống. Trước đây, chúng ta chỉ nghĩ đến kinh tế và kinh doanh, hai thứ có thể thay đổi cuộc sống của bạn. Có lẽ chính bởi vì cách tiếp cận đó trong suốt 30 năm qua, chúng ta bỏ mặc khía cạnh cá nhân và tình cảm của người Việt Nam.
Và anh tin rằng điều này có gì đó không ổn.
Tiền có thể thay đổi bạn từ vẻ ngoài; cách bạn mặc, cách bạn nghĩ về một cái gì đó. Nhưng khi bạn thay đổi cảm xúc, thay đổi nhân cách bên trong, nó sẽ tạo ra ảnh hưởng lâu dài.
Anh đã quen với những thay đổi trong sở thích cá nhân và cảm xúc.
[Bản thu âm diễn văn của Hồ Chí Minh]
Như nhiều người Nghệ An khác, tôi cũng ngưỡng mộ Hồ Chí Minh từ khi còn nhỏ, thậm chí cho đến khi tôi học đại học. Vì vậy, khi tôi trưởng thành hơn một chút và hiểu thêm một chút về chính trị, tôi đã dừng việc tôn thờ bất cứ ai.
Giữ khoảng cách trong tư duy rất quan trọng.
Tốt hơn là không thần tượng bất kỳ ai hoặc bất kỳ chính sách nào, vì khi bạn tôn thờ người đó, bạn sẽ bào chữa cho sai lầm mà người đó có thể thực hiện. Nhưng khi bạn phân tích chính sách hoặc những bài phát biểu của họ hay hành động của họ, thì tốt hơn là nên biết những gì tốt và xấu và những gì bạn có thể học hỏi từ nó.
Khi nào anh đã bắt đầu nghĩ khác đi?
Nó trùng với khoảng thời gian khi tôi tốt nghiệp đại học. Tại thời điểm đó, mâu thuẫn về những gì bạn học từ trường đại học và những gì thực sự xảy ra bên ngoài bắt đầu xuất hiện. Một số người có quan hệ có được nơi làm việc rất tốt, nhưng một số bạn rất giỏi trong lớp tôi hoặc cùng năm với tôi, họ rất tuyệt vời, nhưng vì họ không có bất kỳ quan hệ nào nên họ không thể làm tại những nơi mà họ muốn.
Phải mất rất nhiều thời gian móc nối các thông tin mà anh tìm được không qua các kênh không chính thống, Giang mới có được một hình ảnh đầy đủ hơn về tình hình hiện tại. Việc này chỉ có thể xảy ra nhờ sự phong phú của các nguồn tin trực tuyến.
Chúng tôi xem phim trên mạng. Đó là một điều tốt về toàn cầu hoá và Internet. Tôi nghĩ hầu hết những người trẻ tuổi ở Việt Nam, họ không xem truyền hình họ xem YouTube, họ xem Internet, họ sử dụng PirateBay.
Bạn nghĩ gì về việc mọi người tải thông tin bất hợp pháp?
Dĩ nhiên, nó là sai trái về đạo đức để ăn cắp từ người khác, như sở hữu trí tuệ. Nhưng tôi nghĩ nó giống như một cái ác cần thiết trong trường hợp của Việt Nam.
Anh cho rằng, vấn đề với nội dung sản xuất ở Việt Nam là không có đủ thông tin và lịch sử đa dạng, đặc biệt là về thời kỳ chiến tranh kéo dài.
Ở Việt Nam, chúng ta chỉ có một mặt của lịch sử, đó là câu chuyện của người chiến thắng, câu chuyện của Đảng Cộng Sản. Họ cho rằng họ đã chiến thắng và họ viết lịch sử, theo ý thức hệ của họ và nó khiến cho chúng ta biết ít hơn về văn chương, sách vở, nghệ thuật và phim ảnh; để cho mọi người chỉ nhìn vào một giai đoạn lịch sử nhất định.
Vậy điều này dẫn đến hệ quả như thế nào?
80 đến 90% mọi người không hăng hái, không sẵn sàng tìm hiểu quá khứ. Tôi không đổ lỗi cho thế hệ trẻ. Họ đã chán học lịch sử. Họ không muốn nhìn vào sách lịch sử và nói, ok đó là tất cả các chiến thắng, tất cả vinh quang, và thế là hết, chẳng có gì khác trong chiến tranh. Chúng tôi đã mất khoảng 2 triệu dân, những người trẻ tuổi sáng giá và chúng tôi đã giành chiến thắng. Chúng tôi đã thắng quốc gia lớn nhất trên thế giới
Giang có một số ý tưởng về việc làm thế nào để có thể cải thiện điều này cho các thế hệ tương lai …
Nếu bạn muốn thế hệ trẻ biết rõ hơn về những gì đang xảy ra trên thế giới hoặc những gì đã xảy ra trong quá khứ hoặc những gì sẽ xảy ra trong tương lai, thì nhà nước cần cho chúng ta nhiều tự do hơn để xã hội làm những gì tốt nhất cho người dân, để cho công chúng nghe những gì họ muốn nghe. Ví dụ, nhà nước không thể tài trợ cho một nhà văn viết một cuốn sách về lịch sử Việt Nam và sau đó bắt mọi người phải quan tâm đến nó.
Liệu anh có bao giờ lo lắng khi nói lên quan điểm của mình theo cách này và đăng tải nó trên blog của mình có thể khiến anh gặp rắc rối?
Tôi nghĩ rằng nó không thực sự quá nguy hiểm để thẳng thắn như tôi, bởi vì tôi nghĩ rằng tôi khá vừa phải.
Điều đó có nghĩa là, mặc dù Giang đang kêu gọi tự do ngôn luận nhiều hơn và cố gắng tạo ra một cuộc đối thoại có hiệu quả giữa xã hội dân sự và nhà nước, nhưng anh không nghĩ rằng toàn bộ hệ thống phải thay đổi.
Ok, nếu bạn muốn lật đổ chế độ thì chuyện gì tiếp theo? Ok bạn muốn có nền dân chủ, nhưng có thể nó sẽ giống như Duterte, hay như Philippines và sẽ vô nghĩa nếu chúng ta phải sống trong xã hội lộn xộn như vậy. Vì vậy, theo tôi, tôi muốn có một cách tiếp cận ‘không lý tưởng’. Tôi không muốn rơi vào cái bẫy mà tổ tiên chúng tôi đã mắc phải khi họ tập trung quá nhiều vào một hệ tư tưởng.
Anh nghĩ rằng có một cách khác
Tôi nghĩ điều quan trọng không phải là xác định xem nước nào hay hệ thống nào dân chủ hơn, mà làm cho nó [nước đó, hệ thống đó] tốt hơn bằng cách thực hiện các chính sách có lợi cho người dân. Tôi muốn có một cách tiếp cận thực tế hơn, giống như cách mà Singapore vẫn đang làm. Nếu bạn muốn tạo ra một nơi tốt hơn, một đất nước tốt hơn, một xã hội tốt hơn, bạn từng bước thay đổi nó. Nếu chính sách này không tốt ư, bạn phải nói ra mối quan tâm của mình. Bạn phải sử dụng tư duy phê phán để biến nó thành chính sách tốt hơn. Không lật đổ cái gì hết.
Quan điểm về việc nền dân chủ có thể không phải là tương lai duy nhất rất giống với những suy nghĩ trong tài liệu anh đang đọc hiện nay…
The Origin of Political Order – Nguồn gốc của trật tự chính trị của Francis Fukuyama.
Một học giả mà Giang khâm phục về khả năng thừa nhận mình sai.
Khi ông viết cuốn “The End of History” (Cái Kết của Lịch Sử) năm 1989, ông quyết định rằng cuộc chiến tranh tư tưởng đã kết thúc với chiến thắng của chủ nghĩa tự do, nhưng sau 20 năm ông muốn lật ngược lại ý tưởng này và ông biết rằng thế giới phức tạp hơn. Và tôi nghĩ rằng ông ấy là một trí thức rất tuyệt vời vì điều đó. Bởi vì nếu ông ấy có thể đối mặt với sự thật là ông đã từng sai lầm trong quá khứ, nhưng có đủ can đảm để nói về điều đó và đào sâu vào nhiều vấn đề mà ông ấy cho là quan trọng.
Giang tin rằng anh không phải là người duy nhất đi theo lối suy nghĩ hậu ý thức hệ.
Tôi có cảm giác, bởi vì chúng tôi sinh ra trong khoảng thời gian hỗn độn tất cả mọi thứ, chủ nghĩa tư bản, chủ nghĩa cộng sản, toàn cầu hóa, Internet, mọi thứ đều đang xảy ra. Tôi nghĩ rằng thế hệ tiếp theo sẽ rời bỏ những gì chúng ta đang có. Họ sẽ không có ý thức hệ nào cả.
Và điều đó làm cho anh hy vọng, với một chút cẩn trọng.
Tôi nghĩ rằng đối với thế hệ tiếp theo, sẽ có một xã hội Việt Nam tốt hơn cho chúng ta sống. Nhưng tôi nghĩ điều đó phụ thuộc vào những gì chúng ta đang có, thế hệ hiện tại đang làm gì, bởi vì nếu chúng ta không thể làm được bất cứ điều gì để cải thiện cuộc sống, để bảo vệ môi trường, bảo vệ rừng và đòi hỏi những thay đổi tích cực từ chế độ, thì thế hệ tiếp theo sẽ tệ hại hơn. Bạn không bao giờ biết, bởi vì tương lai là không chắc chắn.
Các bạn vừa nghe The Renovation Generation. Theo dõi chúng tôi trên SoundCloud hoặc đăng ký nhận tin của The Renovation Generation trên iTunes, Stitcher or MixCloud để không bỏ lỡ một tập nào.
Sản xuất bởi Eliza Lomas và Fabiola Buchele. Trợ lý sản xuất Trang Nghiêm và Trang Ngô. Ảnh được chụp bởi Jacques Smit và lời thoại được đọc bởi tôi, Maia Do.
Trong tập 19, chúng tôi đã gặp Suboi tại nơi cô sinh sống, Thành phố Hồ Chí Minh , để trò chuyện với cô nàng rapper mạnh mẽ về việc là một hình mẫu nữ, việc đọc sách Thích Nhật Hạnh và những bài học từ việc để cho lòng tin của mình bị lợi dụng.
Hãy lắng nghe!